قرآن‏شناسان در یک تقسیم‏بندى کلّى سوره‏هاى قرآن را به چهار گروه عمده تقسیم نموده و بر آن نام خاصى نهاده‏اند.

1. السَّبع الطُّوَل: (طُوَل جمع طُولى‏ مؤنث اَطْول، مثل کُبَر جمع کُبرى‏) هفت سوره بزرگ قرآن که اکثر گفته‏اند عبارتند از: بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، امّا در مورد هفتمین سوره اختلاف است که به نقل از سعید بن جبیر سوره یونس است، و بعضى دیگر سوره کهف گفته‏اند.

2. المئون: این سوره‏ها از <طُوَل» کوتاه‏تر بوده، و آیاتشان متجاوز از صد آیه است که عبارتند از: التوبه، النحل، هود، یوسف، الکهف، الاسراء، الانبیاء، طه، المؤمنون، الشعراء و الصّافات.

3. المثانى: سوره‏هایى که آیاتشان از صد کمتر است که تقریباً بیست سوره‏اند. دلیل آن که این سوره‏ها را مثانى گفته‏اند، قرار گرفتن این سوره‏ها پس از <مئون» است. <ثَنْى» به معناى میل و عطف است. وجوه دیگرى نیز براى معناى مثانى ذکر کرده‏اند.

4. المفصّل: سوره‏هاى کوتاه را مفصل نامیده‏اند. چون کوتاهند و با <بسمله» از هم فصل و جدا مى‏شوند. و یا آن که فواصل آیات در این سوره‏ها به نسبت زیادتر است. در این که آخرین سوره از مفصّل <ناس» است، اختلافى نیست. اما در مورد اولین سوره مفصّل، اختلاف فراوانى است. سیوطى دوازده قول را نقل کرده که از میان آنها التمهید سوره <الرحمن» را انتخاب نموده است؛ در حالى که مناهل العرفان و موجز علوم‏القرآن، اولین سوره مفصّل را <حجرات» ذکر کرده‏اند.

در حدیثى از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود:

اُعْطیتُ مکانَ التوراةِ، السبعَ الطُوَل، و اُعطیت مکانَ الزَبورِ، المئین و اُعطیتُ مکانَ الإنجیلِ، المثانى و فُضِّلْتُ بِالمفصّل؛ به جاى تورات، هفت سوره بلند قرآن و به جاى زبور، سوره‏هاى مئون و به‏جاى انجیل، سوره‏هاى مثانى به من داده شد و با وجود سوره‏هاى مفصّل بر دیگران برترى یافتم.

نوع دیگرى دسته‏بندى براى سوره‏هاى قرآن ذکر نموده‏اند؛ نظیر سوره‏هاى ممتحنات، مسبّحات، حوامیم (آنها که با <حم» آغاز مى‏شوند) و سوره‏هاى عزائم (سوره‏هایى که سجده واجب دارند: سجده، فصّلت، نجم و علق).

چرا خود پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) قرآن را نمى نوشتند؟ با این که خود در احادیث مختلف تأکید به نوشتن قرآن و علوم و روایات مى کردند؟

        تمام قرآن، به امر پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) به دست کاتبان وحى نوشته شده است; لذا احادیثى که بر نگارش علوم تأکید دارند، با اقدام پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) در ننوشتن احادیث و قرآن به دست مبارک خودشان منافاتى ندارد. شیوه آموزش و تربیت پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) با خواندن آیات قرآن از حفظ و تعلیم حلال و حرام و دادن تعلیمات عالى اسلام و اندرزها و نصایح بوده است; ولى بر اساس سلسله اى مصالح مهم، پیامبر(صلى الله علیه وآله) از به کار بردن قلم اجتناب می ورزید; زیرا اگر او مانند دیگران مى خواند و مى نوشت، مخالفان نبوت او، آن را دستاویز قرار داده، چنین وانمود مى کردند که آیین توحید او و شرایع و احکام وى زاییده افکار دیگران و نتیجه مطالعات و بررسى هاى مکتب هاى پیشینیان است و با جهان وحى و خداوند ارتباطى ندارد. قرآن این حقیقت را با روشن ترین عبارت بیان کرده و مى فرماید:          (وَ مَا کُنتَ تَتْلُواْ مِن قَبْلِهِ مِن کِتَـب وَ لاَ تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ...) پیش از نزول قرآن، کتابى نمى خواندى و چیزى نمى نوشتى ]زیرا[ در غیر این صورت، کافران در آیین تو تردید مى کردند.

از این رو مصلحت اقتضا مى کرد که پیامبر(صلى الله علیه وآله) خود ننویسد و نخواند; اگر چه بر خواندن و نوشتن توانایى داشته باشد.

سوال: اختلاف قرائتها چگونه به وجود آمد؟

جواب : اختلاف بین قرائتها ی قرآن کریم دو بار بوجود آمد . بار اول پس از رحلت پیامبر (ص)به علتهای مختلف از جمله اینکه کاتبان وحی از بین قبایل مختلف بودند و هر یک از صحابیان طبق گویش قبیله ای خود قرآن را مکتوب نموده بودند و نیز ابتدائی بودن خط عربی ـ بین  قرآنهای مکتوب شده که مصحف نامیده می شدند اختلاف ( در حد جزئی و بیشتر در اختلاف حرکات و بعضی از حروف) به وجود آمد که این اختلافات را عثمان(خلیفه سوم ) با نوشتن قرآنی یکنواخت  تحت نظر صحابیان و کاتبان وحی از بین برد.

پس از عثمان مجددا بین قاریان اختلاف افتاد و آنها در بعضی از موارد از خود در خواندن آیات نظراتی ارائه کردند و اختلافات قرائت  باز هم در حد حرکات و بعضی از کلمات و حروف مجددا جلوه گر شد.نواقص موجود در خط عربی هم همچنان وجود داشت.

این اختلافات اندک به تدریج مدون شد و قرائتها به نام خود قاریان ثبت گردید .که امروزه هم به نام خود آنان معروف است.مثل قرائت عاصم یا قرائت حمزه

                           معنی مکی و مدنی چیست؟

دعوت پیامبر (ص ) سیزده سال در مکه و ده سال در مدینه بوده است و در طول این مدت آیات و سوره های قرآن بر ایشان نازل می شده است. سوره هائی که قبل از هجرت به مدینه نازل شده باشند مکی و سوره هائی که پس از هجرت به مدینه (حتی خارج از مدینه و هنگام حج در مکه) بر پیامبر نازل شده باشند اصطلاحا مدنی نامیده می شوند.

  حدیث قدسى حدیثى است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) یا سایر انبیا یا امامان معصوم(علیهم السلام) از خداوند خبر دهد. بدین گونه که معنا و مضمون آن به وسیله الهام یا در خواب و... به پیامبر(صلى الله علیه وآله) القا شود و پیامبر(صلى الله علیه وآله) با لفظ خود، آن را ادا کند و یا این که الفاظِ حدیث قدسى نیز وحى الهى باشد و نیز ممکن است هر دو گونه باشد; به هر حال، در حدیث قدسى ادعاى اعجاز وجود ندارد; به خلاف قرآن که به منظور اعجاز و تحدّى با الفاظ خاصى نازل شده و امکان آوردن مانند آن وجود ندارد.

برخى فرق هاى دیگر قرآن و حدیث قدسى عبارت است از:

1-قرآن، سند رسالت و کتاب رسمى دین اسلام، هم چنین کتابى تحریف ناپذیر است; ولى احادیث قدسى چنین جایگاه و ویژگى هایى ندارد.

2-قرآن، قطعى الصدور است; ولى احادیث قدسى، ظنى الصدور; یعنى نمى توان گفت: صددرصد از جانب خدا است; چرا که خبرِ واحد است.

3-احادیث قدسى، برخى از احکام قرآن را ندارند; مانند: لزوم طهارت هنگامِ مَسّ قرآن، حرمت قرائت در برخى اوقات و...

  رحلت علم وارسته ومفسر قرآن حضرت آیت الله معرفت بر همه حورویان وجامعه قرآنی کشور وبه شاگردان ایشان تسلیت باد.

هنوز باور نمی شود که پرواز کرده باشی .هنوز گرمی صدایت در گوشم است.آخرین صدای تو را همین سه روز قبل در کلاس شنیدم.چه زیبا قرآن را برای ما تفسیر می کردی .آنقدر زیبا که بعد از کلاس تو انرژی کار وپژوهش قرآنی را در خود دو چندان میدیدیم.امیدوارم این شاگردانت را فراموش نکنی ودر آن سرا هم که هستی باز به ما سربزنی ودر فهم قرآن راهنمای ما باشی.     روحت شاد.

چه سوره‌هایی به صورت مستقیم و بی واسطه برپیامبراکرم‌نازل شده است‌؟

وحی بر پیامبر اسلام‌به صورت‌های مختلف و در حالات متفاوتی صورت گرفته

است‌.

یکی از اقسام وحی‌، وحی مستقیم و بی واسطه است که قرآن به آن

اشاره کرده است‌: "فَأَوْحَی‌ََّ إِلَی‌َ عَبْدِه‌ِی مَآ أَوْحَی‌َ ;«(نجم‌،10) در معراج‌ آن‌گاه

به بنده‌اش آن‌چه را بایدوحی کند، وحی فرمود.)»در روایات نقل شده است که

 در دو مورد، آیاتی بی واسطه بر پیامبر اکرم‌نازل شده است‌.

 
1. در یک روایت آمده است که در معراج‌، آیه 284 سورة بقره به پیامبر وحی

 شد.

2. در روایت دیگری آمده است که در معراج آیه‌های 285 و 286 سورة بقره

 به پیامبر وحی شد.

بنابراین سه آیة پایانی سورة بقره بی واسطه به پیامبر وحی شده است.

کیفیت نزول وحی بر پیامبر اکرم‌چگونه بوده است‌، آیا صوت قرآن را می‌شنیدند یا به وسیله قلب‌شان‌، آن را احساس می‌کردند؟

وحی آیات قرآن بر پیامبر(ص) به دو گونه بوده است‌: 1. مستقیم 2. غیر مستقیم و به واسطة فرشته وحی‌.
در وحی مستقیم حالت‌هایی چون احساس سنگینی‌، داغ شدن بدن و عرق ریختن‌، حالتی شبیه به بی هوشی‌، تغییر رنگ چهره و... بر پیامبر عارض می‌شد. در روایتی می‌خوانیم‌: حارث بن هشام از پیامبر سؤال کرد: وحی چگونه بر شما نازل می‌شود؟ پیامبر فرمود: گاهی آن را به صورت زنگ می‌شنوم و آن شدیدترین نوع آن بر من است که گویی بندهای من از یکدیگر می‌گسلد و در این هنگام مطالب وحی شده را حفظ می‌کنم‌
صدای زنگ در این روایت کنایه از صدای پیاپی‌، است‌. این صدای پیاپی‌، وحی مستقیم بوده که پیامبر با تمام وجود به آن گوش فرا می‌داده است‌; چرا که پیاپی بودن صدا تأثیری نافذ دارد و تا اعماق قلب انسان نفوذ می‌کند و از این جهت است که پیامبر می‌فرماید: گمان می‌کردم که جان من گرفته می‌شود

حالت‌های یاد شده در وحی مستقیم به جهت اوج ارتباط وحی با الهامات غیبی پروردگار و سنگینی وحی است که بر جسم آن حضرت تأثیر می‌گذارده است‌ و منظور از آیة "إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً ;(مزمل‌،5) در حقیقت‌، ما به تو گفتاری گران‌بار القا می‌کنیم‌." نیز همین نوع وحی بوده است‌.
در وحی غیر مستقیم‌، جبرئیل‌، واسطة در آوردن وحی بوده است که گاهی به صورت بشر مجسّم می‌شد و به حضور پیامبر می‌رسید; در روایتی از امام صادق‌آمده است‌: جبرئیل هنگامی که به حضور پیامبر می‌رسید، مانند بندگان می‌نشست و بدون اجازه وارد نمی‌شد.

 بنابراین‌، وحی غیر مستقیم‌، سنگینی و دشواری وحی مستقیم را نداشته است‌.
تذکر این نکته لازم است که پیامبر با تمام روح و روان خویش وحی را دریافت می‌نموده است و چشم و گوش ظاهر بین در این امر دخالتی نداشته است‌، اگر جز این بود، مردم دیگر نیز می‌توانستند همة آن‌چه را پیامبر می‌بیند و می‌شنود، ببینند و بشنوند.

پرسش: نویسندگان وحى چه کسانى بودند؟  چگونه آیات قرآن را مى نوشتند؟

    پاسخ: براى نوشتن و ضبط قرآن، نویسندگانى بودند که هنگام نزول وحى یا حضور داشتند یا به فرمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)فراخوانده مى شدند که برخى از آنها عبارتند از: حضرت على بن ابى طالب(علیه السلام)، ابان بن سعد، خالدبن سعید، اُبىّ بن کعب، زیدبن ثابت، ثابت بن قیس، ارقم بن ابى الارقم، حنظلة الاسیدى، علاءالحضرمى، جهیم بن الصلت، معیقیب بن ابى فاطمه و شرحبیل بن حسنة و... 

 از احادیث مربوط به نگارش قرآن استفاده مى شود که قرآن بر روى چیزهاى مختلفى مثل: چوب، پوست،   استخوان هاى شانه شتر و گوسفند، سنگ هاى ظریف سفید و کاغذ نوشته مى شده است.